Tiểu sử của Đặng Tất (? - 1409)

Đặng Tất sinh ra và lớn lên ở làng Tả Thiên Lộc (nay là xã Tùng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh). Tuy không sinh ra ở Thăng Long, nhưng ông tổ 4 đời của Đặng Tất là Đặng Bá Kiển là người Thăng Long. Bởi vậy, nguyên quán của Đặng Tất vẫn là Thăng Long. Ông nội của Đặng Tất là Đặng Bá Tĩnh từng đỗ Thám hoa và làm quan dưới thời nhà Trần. Đặng Tất thi đậu Thái học sinh thời nhà Trần và được bổ làm tri phủ Hoá Châu nay là vùng Hải Lăng, Quảng Trị. Sau đó lại chuyển đến huyện Thăng Bình, Quảng Nam.

Dưới triều nhà Hồ, Đặng Tất là một trong những vị quan được Hồ Quý Ly tin cẩn, phong tới chức Đai tri châu Hóa. Sau khi nhà Hồ bị quân Minh lật đổ, vùng đất do Đặng Tất trấn giữ một mặt phải lo đối phó với quân Minh, mặt khác phải lo đánh lại quân Chiêm Thành thừa cơ “đục nước, béo cò” muốn đánh chiếm. Bị kẹp giữa hai kẻ địch, Đặng Tất quyết định hàng quân Minh để ngăn quân Chiêm bắc tiến, được Trương Phụ cho giữ chức Đại tri châu Hoá châu như cũ. Đặng Tất dồn sức chống Chiêm Thành phía nam. Quân Chiêm không đánh nổi phải rút về.

Sau đó, nghe tin có Trần Ngỗi là tôn thất nhà Trần xưng đế ở Mộ Độ (nay thuộc Yên Mô, Ninh Bình), lấy hiệu là Giản Định Đế, lập ra nhà Hậu Trần, khởi binh đánh lại giặc Minh, Đặng Tất bèn giết hết quan lại nhà Minh ở châu Hóa, di chuyển quân lương ra Nghệ An để phò giúp Giản Định Đế trong công cuộc chống Minh. Giản Định Đế mừng lắm, phong cho Đặng Tất làm quốc công. Sau đó, Giản Định Đế còn cưới con gái của Đặng Tất.

Với sự trợ giúp đắc lực của Đặng Tất, nhà Hậu Trần liên tiếp gặt hái nhiều chiến thắng vang dội, đánh chiếm được hầu hết đất đai, thành trì từ Thuận Hóa trở ra đến tận Thanh Hóa. Sau chiến thắng Bô Cô, tháng 3 năm 1409, vua Giản Định đóng quân bên bờ sông Hoàng Giang nghe lời gièm pha, sai triệu Đặng Tất đến rồi sai võ sĩ bóp cổ giết chết ông.