Sự kiện Xiêm La tấn công Đại Nam (1833 - 1834)

Xiêm La tấn công Đại Nam 1833-1834 là một cuộc chiến gồm hai đợt tấn công của quân Xiêm vào lãnh thổ Đại Nam. Thắng lợi của cuộc chiến này đem lại cơ hội cho Đại Nam dưới thời vua Minh Mạng, được quyền bảo hộ phần lớn đất đai của Cao Miên như trước. Sau chiến thắng này, Minh Mạng quyết định nhập toàn bộ vùng đất Cao Miên nằm trong quyền bảo hộ của Đại Nam vào lãnh thổ Đại Nam và đổi tên là Trấn Tây thành, khi Ang Chan II mất, mà không có người nối dõi.

Năm 1833, quân Xiêm phát binh tấn công vào đất Hà Tiên của Đại Nam, trong đợt tấn công đầu tiên quân Xiêm thắng thế. Tại Hà Tiên, quân của Ngô Văn Loan hạ được ba tàu chiến của quân Xiêm, chặn đối phương được ít ngày nhưng thành Hà Tiên thất thủ vào tháng 11.1833.

Tháng 12, quân Xiêm chiếm được thành Nam Vang rồi chia quân làm hai đạo đến đánh đồn Châu Đốc. Tỉnh An Giang thất thủ. Quân Xiêm thừa thắng, từ Ba Nam cho chiến thuyền đổ xuống theo sông Tiền.

Cuối tháng 12.1833 quân Đại Nam do Trương Minh Giảng và Nguyễn Xuân tới An Giang đánh úp đạo quân của Phi Nhã Chất Tri, trong khi viên tướng này yên trí quân đội Việt vẫn còn ở Trấn Giang (Cần Thơ). Bị bất ngờ, Quân Xiêm đại bại tại sông Cổ Cẳng, nên phải rút lui về Ba Nam với dụng ý theo đường bộ đến đánh Tây Ninh, nhưng mặt trận này không mở ra được.

Cùng lúc quân Xiêm huy động nước Vạn Tượng mang hơn 1.000 quân tiến vào đất Quảng Trị. Minh Mạng cho rằng quân Xiêm chỉ hư trương thanh thế, mặt trận chính vẫn là phía nam, nên sai Vệ úy Lê Văn Thụy ra phòng giữ.
Vài ngày sau, quân Xiêm lại lấn vào Trấn Ninh ở Nghệ An. Quân Đại Nam do Nguyễn Đức Long chỉ huy lui về giữ động Giăng Màn. Quân Xiêm tiến về đóng khe Nhự Ổi rồi tiến vào bờ sông Hiển Bôn. Huyện Cam Môn và Cam Cát báo với trấn thủ Ngàn Phố. Bố chánh Nguyễn Đình Tân và án sát Võ Đĩnh bèn mang quân ra giữ. Quân Xiêm cũng án binh không tiến.

Tháng 11.1834, thủy quân Xiêm lại theo đường cũ, đến Vàm Thuận (hay Thuận Cảng, tức sông Vàm Nao) rồi đến rạch Củ Hủ Khi ấy, quân Xiêm nhân lúc nước xuống, theo bờ sông phóng hỏa đốt bè, ngăn trở thủy quân Việt rồi sấn tới đánh, Quản vệ Phạm Hữu Tâm đốc binh đánh, quân Xiêm chết nhiều.

Thừa thắng, quân Việt thu phục đồn Châu Đốc, tỉnh An Giang, thành Hà Tiên rồi cùng lực lượng quân Chân Lạp tiến đánh chiếm lại thành Nam Vang.

Trong khi đó tại mặt trận Quảng Trị, Vệ úy ở Cam Lộ của Đại Nam là Lê Văn Thụy ra quân đánh quân Xiêm ở Thú Kê giành thắng lợi. Lê Văn Thụy đánh tiếp đồn Tầm Bồn, Mang Bổng. Quân Xiêm bỏ đồn chạy về. Quân Xiêm chưa ngưng chiến, lại mang 5.000 quân đánh đồn Công Nhạc thuộc châu Mang Bổng và đạo Cam Lộ. Lê Văn Thụy lại ra quân đánh lui địch, bắt được tướng Xiêm là Mạc Sát Khôn La Mân và tướng Khiếu, thu được nhiều súng. Tháng 2.1834, quân Xiêm lại đánh vào châu Ba Lan ở Cam Lộ nhưng cũng bị đánh lui.

Tại Trấn Ninh, Nghệ An, Phạm Văn Điển được lệnh ra chi viện cho Nguyễn Đức Long, Lê Thuận Tĩnh. Tháng 2 năm 1834, Lê Thuận Tĩnh đụng độ quân Xiêm ở động Giăng Màn bị bại trận, tướng Phan Văn Sĩ tử trận. Quân Đại Nam phải lui về giữ ở Trú Cẩm. Minh Mạng lại cử Nguyễn Văn Xuân ra chi viện đánh lui quân Xiêm. Quân Xiêm sang đánh (lần hai) từ tháng 1 đến tháng 5.1834, thì quân nhà Nguyễn đã bình xong cả mọi nơi.

Cuộc tấn công bất ngờ của Xiêm gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến bang giao hai nước. Hai nước cắt đứt quan hệ, bắt đầu một thời kỳ căng thẳng, xung đột và chiến tranh trên đất Campuchia kéo dài hơn 10 năm (từ cuối năm 1833 cho đến đầu năm 1847).